मुंबई : लोकसभा निवडणुकांमध्ये आता महाराष्ट्रातील विविध पक्ष व त्यांच्या गेल्या काही काळात नव्याने निर्माण झालेल्या गट-पक्षाचे सामर्थ्य, कमकुवतपणा कसा असू शकेल, याचे विश्लेषण निवडणुकांमधील लढतीचा अंदाज येण्यासाठी उपयुक्त ठरण्याची शक्यता आहे. त्यानुसार महाराष्ट्रातील ४८ लोकसभा मतदारसंघांमध्ये सत्ताधारी एनडीए, भाजप, अजित पवार यांच्या नेतृत्वाखालील राष्ट्रवादी काँग्रेस आणि एकनाथ शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना राज्यस्तरीय विरोधी महाविकास आघाडी काँग्रेस, राष्ट्रवादी काँग्रेस (शरदचंद्र पवार) आणि शिवसेना (यूबीटी) यांच्यात प्रामुख्याने लढत होईल.
महाविकास आघाडी ही प्रमुख राज्यातील इंडिया आघाडीचा एक भाग आहे, जे लोकसभेच्या ८० जागा असलेल्या उत्तर प्रदेशनंतर दुसऱ्या क्रमांकाचे सर्वाधिक खासदार लोकसभेत पाठवतात. २०१९ च्या निवडणुकीत भाजप (२३ जागा) आणि अविभाजित शिवसेना (१८) एकत्र होते आणि त्यांनी ४८ पैकी ४१ जागा जिंकून प्रभावी प्रदर्शन केले. तेव्हापासून, प्रादेशिक स्तरावरील बळकट अशा शिवसेना आणि राष्ट्रवादी काँग्रेसमध्ये फूट पडली. ज्यामुळे महाराष्ट्राचे राजकारण विस्कळीत झाले आणि निवडणुकीच्या निकालाचा अंदाज लावणे कठीण झाले आहे. महाराष्ट्रातील प्रमुख राजकीय पक्षांचे सर्वसमावेशक असे विश्लेषण केल्यास त्या त्या राजकीय पक्षांचे सामर्थ्य किती, कमकुवतपणा काय आहे, त्यांना संधी कशी असेल व त्यांच्यापुढे धोके कसे आहेत, याचे तपशील या विश्लेषणातून दिसून येतात.
भारतीय जनता पक्ष
सामर्थ्य : पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांचे जन आवाहन आणि लोकप्रियता, जे पक्षाचे ट्रम्प कार्ड आणि त्यांचे सर्वात मोठे मतदान पारड्यात पाडून घेणारे आहे. बळकट राज्यस्तरीय नेतृत्व आणि संघटनात्मक मांडणी.
कमकुवतपणा : मुख्यमंत्रीपदावरून उपमुख्यमंत्रीपदी देवेंद्र फडणवीसांचे महत्त्व कमी करून अजित पवार यांना उपमुख्यमंत्रीपदी घेणे भाजपच्या कट्टर समर्थकांना पसंत पडलेले नाही.
संधी : कमकुवत विरोधक भाजपला राज्यात आपले नंबर एकचे स्थान कायम ठेवण्याची संधी देतात.
धोके-इशारे : महागाई, बेरोजगारी या मुद्द्यांवर विरोधकांनी आक्रमकपणे आवाज उठवल्यास पक्षाला कठीण प्रसंगाला तोंड द्यावे लागेल.
काँग्रेस
सामर्थ्य : आपल्या पक्षामध्ये नाराजी असूनही, काँग्रेस देशात सर्वात मोठा विरोधी पक्ष आहे.
कमकुवतपणा : राज्यव्यापी अपील नसलेले नेते व दुफळीचे घर.
संधी : राष्ट्रवादी आणि शिवसेनेत फूट पडल्यानंतर संघटन मजबूत आणि विस्तार करण्याची संधी लोकसभा निवडणुकीत आहे.
धोके-इशारे : प्रदेश काँग्रेसमध्ये अंतर्गत ऐक्य नाही.
राष्ट्रवादी (शरदचंद्र पवार)
सामर्थ्य : शरद पवार हे पक्षाचे सर्वात मोठे बलस्थान असून त्यांच्याकडे मोठा राजकीय व प्रशासकीय अनुभव आहे. १९९९ मध्ये राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष स्थापन करणारे दिग्गज राजकारणी. यांनी अनेक वेळा महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री आणि केंद्रीय मंत्री म्हणून काम केले आहे.वयाच्या ८३ व्या वर्षी शरद पवार हे एक प्रभावी राजकीय व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्यांच्या पक्षात फूट पडूनही, ते त्यांच्या अनुयायांसाठी एक प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व आहेत, तरीही राजकीय पुनरागमन करण्यास आणि प्रतिस्पर्ध्यांना रोखण्यास सक्षम आहेत.
कमकुवतपणा : १९९९ मध्ये शरद पवार यांनी काँग्रेस सोडल्यानंतर त्यांच्यासोबत गेलेले बहुतांश नेते अजित पवार यांच्यासोबत गेले आहेत. पक्षाची पुनर्बांधणी करणे हे मोठे आव्हान आहे. शरद पवार यांचे राजकीय वारसदार म्हणून पाहिलेल्या पुरस्कार विजेत्या खासदार सुळे राजकारणासाठी किंवा विरोधकांचा आक्रमकपणे सामना करण्यासाठी ओळखल्या जात नाहीत.
संधी: छत्रपती शिवाजी महाराज आणि छत्रपती संभाजी महाराज यांच्या ऑन-स्क्रीन चित्रणामुळे संपूर्ण महाराष्ट्राचा चेहरा असलेला अभिनेता अमोल कोल्हे सारख्या नवीन नेत्यांचा उदय.
धोके - इशारे : १९९९ पासून राष्ट्रवादीची मतांची टक्केवारी १५ ते १६ टक्क्यांच्या दरम्यान स्थिर आहे.
राष्ट्रवादी काँग्रेस पक्ष
सामर्थ्य : उपमुख्यमंत्री अजित पवार, राष्ट्रवादीचे सर्वात मोठे नेते, हे प्रशासकीय कौशल्य असलेले कष्टाळू आणि तळागाळातील राजकारणी म्हणून ओळखले जातात. २०१९ मध्ये, अजित पवार यांनी पुणे जिल्ह्यातील बारामती विधानसभेची जागा विक्रमी मताधिक्याने जिंकली. ६४ वर्षीय अजित पवार यांनी २०२३ मध्ये त्यांचे काका, राष्ट्रवादीचे संस्थापक शरद पवार यांच्याशी फारकत घेतली.
कमकुवतपणा : राजकीय पदार्पणापासून अजित पवार काकांच्या सावलीत आहेत. काँग्रेससोबत (१९९ ते २०१४) युती करून १५ वर्षे राज्यात सत्तेत असलेला अविभाजित पक्ष पश्चिम महाराष्ट्रातील गडाच्या पलीकडे आपला पाया वाढवण्यात अपयशी ठरला आहे.
अजित पवार यांच्यासाठी बारामती ही मोठी लढत असेल कारण २०२४ च्या उत्तरार्धात होणाऱ्या विधानसभा निवडणुकीसाठी त्यांना राजकीय शक्ती म्हणून राहायचे असल्यास ही जागा एनडीएला द्यावी लागेल.
संधी : आगामी निवडणुका अजित पवार यांना त्यांच्या काकांच्या सावलीतून बाहेर पडून राज्याच्या राजकारणात नाव कमावण्याची संधी आहे. बारामती लोकसभा मतदारसंघात अजित पवार यांच्या पत्नी सुनेत्रा आणि शरद पवार यांची कन्या सुप्रिया सुळे यांच्यात होणार आमने-सामने लढत, २०२३ च्या उपमुख्यमंत्र्यांच्या बंडाला ज्येष्ठ पवारांचा आशीर्वाद असल्याची शंका दूर होईल.
धोके- इशारे : बारामतीची लढत राष्ट्रवादीच्या प्रतिस्पर्धी गटांसाठी प्रतिष्ठेची लढत असेल. त्यांचे उमेदवार एकमेकांची मते खातील. अजित पवार त्यांच्या चुलत बहीण सुळे यांना हटवण्यात अयशस्वी ठरले तर विधानसभा निवडणुकीत जागांसाठी भाजपशी त्यांची सौदेबाजी करण्याची ताकद कमी होईल. सुळे यांना बारामती विधानसभा मतदारसंघातून (अजित पवार प्रतिनिधित्व) मोठी आघाडी मिळवायची, पण आता स्थानिक भूमिका महत्त्वाची असेल.
शिवसेना
सामर्थ्य : एकनाथ शिंदे हे त्यांचे समर्थक आणि लोकांपर्यंत पोहोचू शकतील असे नेते. त्यांच्या नम्रपणातून वावरणारे नेते म्हणून ओळखले जातात.
कमकुवतपणा : जून २०२२ मध्ये विभाजन झाल्यानंतर, शिवसेनेच्या दोन्ही गटांची वैचारिक आणि राजकीय ओळख स्पष्ट नाही आणि त्यांना विभाजित मतदारांचा सामना करावा लागेल.
संधी : शिंदे यांना राज्याच्या राजकारणात आपले स्थान मजबूत करण्याची आणि पक्षाचे संस्थापक दिवंगत बाळासाहेब ठाकरे यांचा वारसा जपण्याची संधी. शिंदे आपले बंड अल्पकालीन राजकीय फायद्यासाठी नव्हते आणि ते येथे दीर्घ खेळी खेळण्यासाठी आले आहेत हे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करतील.
धोके- इशारे : लोकसभा निवडणुकीत खराब प्रदर्शनामुळे शिंदे यांचा पाठिंबा कमी होईल आणि त्यांच्या पक्षाचे सहकारी इतरत्र संधी शोधू शकतील.
शिवसेना (उद्धव बाळासाहेब ठाकरे)
सामर्थ्य : शिवसेनेचे संस्थापक बाळ ठाकरे यांच्या हयातीत एक मजबूत संघटनात्मक जाळे निर्माण झाले. शिंदे आणि त्यांच्या आमदारांनी केलेल्या बंडामुळे नाराज असलेल्या मुख्य मतदारांमध्ये सहानुभूतीची पक्षाला आशा आहे.
कमकुवतपणा : पक्षाची वैचारिक आणि राजकीय दिशा स्पष्ट नाही. ठाकरे यांच्यापेक्षा भाजप आणि शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील शिवसेना हिंदुत्वासाठी अधिक वचनबद्ध असल्याचे दिसते.
संधी : उद्धव ठाकरे यांनी आपले नेतृत्व कौशल्य दाखविण्याची आणि गमावलेली जागा परत मिळवण्याची वेळ आली आहे. शिंदे यांच्यावर नाराज शिवसैनिकांची मनधरणी करण्याचीही त्यांना संधी आहे.
धोके- इशारे : शिंदे यांच्या नेतृत्वाखालील गटाने आगामी लोकसभा निवडणुकीत चांगली कामगिरी केल्यास शिवसेनेच्या (उद्धव ठाकरे) पाया कमकुवत होण्याची शक्यता आहे.
