मुंबई : महानगरपालिका कार्यक्षेत्रामध्ये बीसीजी ही लस क्षयरोग प्रतिबंधात्मक लस म्हणून वापरण्यास सुरुवात झाली आहे. प्रौढ बीसीजी लसीकरण मोहिमेच्या पहिल्या टप्प्याचा प्रारंभ सोमवारी करण्यात आला. यावेळी महानगरपालिका क्षेत्रामध्ये पहिल्या दिवशी १ हजार ९९० नागरिकांचे लसीकरण करण्यात आले.
मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रात क्षयरोग प्रतिबंधासाठी मुंबईतील सर्व नागरिकांना सार्वजनिक आरोग्य विभागामार्फत उपलब्ध करून देण्यात येणाऱ्या आरोग्य सेवांचा लाभ मिळावा यादृष्टीने उपाययोजना करण्यात येत आहेत. यासाठी क्षयरोग प्रतिबंधात्मकासाठी बीसीजी ऐच्छिक लसीकरण आहे, म्हणून पात्र लाभार्थ्यांकडून लेखी संमती घेतली जाऊन त्याची अंमलबजावणी टप्प्याटप्प्याने करण्यात येणार आहे.
महानगरपालिका क्षेत्रात या लसीकरण मोहिमेसाठी सप्टेंबर २०२४ पासून आरोग्य स्वयंसेविका आणि आशासेविकांद्वारे पात्र लाभार्थ्यांचे सर्वेक्षण करण्यात आले आहे. ऑक्टोबर ते डिसेंबरमध्ये पात्र लाभार्थ्यांची यादी तयार करण्यात आली आहे. केंद्रीय क्षयरोग विभाग, आरोग्यास व कुटुंब कल्याण मंत्रालय, भारत सरकारच्या धोरणानुसार सन २०२५ अखेर देशातून क्षयरोगाचे दुरीकरण करण्याचे ध्येय आहे. बृहन्मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रात त्यानुसार विविध उपक्रम राबविण्यात येत आहेत. वर्ष २०२३ मध्ये मुंबई महानगरात ५० हजार २०६ क्षय रुग्णांची नोंद झाली असून ते उपचाराधीन आहेत.
क्षयरोगाचा प्रसार टाळण्यासाठी महानगरपालिका क्षेत्रात क्षयरोग प्रतिबंधासाठी २ नवीन उपक्रम सुरू करण्यात येत आहेत. भारतीय वैद्यकीय संशोधन परिषद (ICMR) आणि राष्ट्रीय क्षयरोग दूरीकरण कार्यक्रम यांच्याद्वारे मुंबईतील अतिजोखमीच्या गटातील लोकसंख्येसाठी प्रौढ बीसीजी लसीकरण कार्यक्रम हा राष्ट्रीय कार्यक्रमांतर्गत पथदर्शी प्रकल्प आहे. या प्रकल्पाची अंमलबजावणी मुंबईच्या १२ प्रशासकीय विभागांमध्ये करण्यात येत आहे. मुंबईत एकूण १२ नियंत्रण (कंट्रोल) विभाग आहेत. या मध्यस्थी विभागांमधील १८ वर्षांपेक्षा जास्त वयोगटातील आणि ६ अतिजोखीम गटातील लाभार्थ्यांची निवड लसीकरणासाठी केली जाते.
अतिजोखीम गट
गेल्या ५ वर्षांतील क्षयरोगाने बाधित रुग्ण
३ वर्षांतील क्षयरोग रुग्णांच्या घरगुती संपर्कातील व्यक्ती
स्वयंघोषित मधुमेही
स्वयंघोषित धूम्रपान करणारे
कुपोषित
वय ६० वर्षांपेक्षा जास्त
Cy–TB चाचणी आवश्यक
केंद्रीय क्षयरोग विभागामार्फत Programmatic Management of TB Preventive Therapy (PMTPT) अंतर्गत CY–TB ही Tuberculosis Antigen वर आधारित त्वचेच्या थरामध्ये करण्यात येणारी चाचणी आहे. Tuberculin skin test (TST) सारखीच हीदेखील चाचणी आहे. चाचणी केल्यानंतर ४८ ते ७२ तासांमध्ये व्यक्तीने डॉक्टरकडे जाऊन त्याचे प्रमाण (reading) तपासणे आवश्यक असते.
चाचणीचे महत्त्व
क्षयजंतूचे संसर्ग झालेले, पण अद्याप लक्षणे नसलेल्या व्यक्तींचा शोध करण्यासाठी Cy-TB ही अत्यंत सोपी, माफक दरातील आणि प्रभावी तपासणी महानगरपालिका क्षेत्रातही मोफत उपलब्ध झाली आहे. क्षयरोग रुग्णाच्या कुटुंबातील व्यक्तींना भविष्यात क्षयरोग होण्याची शक्यता तपासण्यासाठी ही चाचणी प्रामुख्याने सुरू करण्यात आली आहे. जर चाचणी सकारात्मक आली तरच संपर्कातील व्यक्तींना टीबी प्रतिबंधात्मक औषधे घेण्याची आवश्यकता आहे.
