Diwali 2025: बलिप्रतिपदा म्हणजे काय? जाणून घ्या या दिवसाची आख्यायिका आणि मुहूर्त

लक्ष्मीपूजनानंतर साजरा केला जाणारा महत्त्वाचा सण म्हणजे बलिप्रतिपदा, ज्याला दिवाळी पाडवा म्हणूनही ओळखले जाते. हा दिवस केवळ उत्सव आणि आनंदाचा नाही, तर त्यामागे अनेक पौराणिक आख्यायिका आणि परंपरा दडलेल्या आहेत. या सणाची कथा आणि पारंपरिक मान्यता ही त्याला आणखी अर्थपूर्ण बनवते. चला तर मग जाणून घेऊ या वर्षी बलिप्रतिपदा कोणत्या मुहूर्तावर येते, ती कशी साजरी केली जाते आणि त्यामागची परंपरा काय आहे...

अश्विन महिन्यातील अमावस्येनंतर लक्ष्मीपूजन झाल्यावर कार्तिक शुद्ध प्रतिपदेला बलिप्रतिपदा साजरी केली जाते, जी दिवाळी पाडवा म्हणून ओळखली जाते. हा दिवस फक्त उत्सवासाठी नाही, तर त्याचे अनेक धार्मिक आणि सामाजिक महत्त्वही आहे. सोने खरेदी, सुवासिनींकडून पतीचे औक्षण, व्यापाऱ्यांसाठी वर्षाचा प्रारंभ यांसारख्या गोष्टींसाठी हा दिवस खास मानला जातो. पाडव्याच्या दिवशी पंचरंगी रांगोळीने बळीची प्रतिमा काढून तिची पूजा केली जाते आणि ‘इडा, पीडा टळो आणि बळीचे राज्य येवो’ अशी प्रार्थना केली जाते. बलिप्रतिपदा हा साडेतीन मुहूर्तापैकी एक अतिशय शुभ मानला जाणारा दिवस आहे. या वर्षी, २२ ऑक्टोबर २०२५ रोजी, बलिप्रतिपदा साजरी होणार आहे.

बलिप्रतिपदेचे शुभ मुहूर्त

बलिप्रतिपदा साजरी करण्यासाठी या वर्षी तीन शुभ मुहूर्त आहेत:

• पहिला शुभ मुहूर्त: सकाळी सूर्योदयापासून ते सकाळी ९:३० वाजेपर्यंत

• दुसरा शुभ मुहूर्त: सकाळी १०:५६ वाजल्यापासून ते दुपारी १२:२३ वाजेपर्यंत

• तिसरा शुभ मुहूर्त: संध्याकाळी ४:२४ वाजल्यापासून ते ६:०९ वाजेपर्यंत

बलिप्रतिपदेची पौराणिक कथा

बलिप्रतिपदा म्हणजे केवळ उत्सव नाही, तर त्यामागे एक पौराणिक कथा दडलेली आहे. असे सांगितले जाते की, पार्वतीने महादेवांना या दिवशी द्युत खेळात हरवले म्हणून या दिवसाला ‘द्युत प्रतिपदा’ असेही म्हटले जाते. बलिप्रतिपदेचा मुख्य पात्र म्हणजे असुरांचा राजा बळी, जो प्रल्हादाचा नातू आणि विरोचनाचा पुत्र होता. राक्षसकुळात जन्म घेतला तरीही बळीराजा चारित्र्यवान आणि प्रजेचा हित पाहणारा होता. त्याचा दानशूरपण आणि प्रजा-हिताची भावना प्रसिद्ध होती.

पुढे बळीराजाच्या वाढत्या सामर्थ्यामुळे देवसत्तेचा प्रश्न निर्माण झाला. त्याने एक यज्ञ केला आणि त्यानंतर दान देण्याची प्रथा राबवली. या यज्ञात भगवान विष्णूंनी वामनावतार धारण करून बटूवेशात बळीराजासमोर उभे राहिले. वामनाने त्याच्याकडून तीन पावले भूमी मागितली. वचन दिल्यामुळे बळीराजाने दान दिले; त्यावेळी वामन अवतारी विष्णूंनी प्रचंड रूप धारण करून स्वर्ग आणि पृथ्वी व्यापली. तिसरे पाऊल ठेवण्यास जागा शिल्लक न राहिल्याने बळीराजाने मस्तक पुढे केले, आणि वामनाने त्याच्या डोक्यावर पाऊल ठेवून त्याला पाताळ लोकांचे राज्य दिले.

बळीराजा गर्विष्ठ होता, तरीही दानशूरपणामुळे त्याला वरदान मिळाले की, कार्तिक शुद्ध प्रतिपदेला लोक त्याची पूजा करतील. या दिवशी लोक ‘इडा, पीडा टळो आणि बळीचे राज्य येवो’ अशी प्रार्थना करतात. तसेच फटाके फोडणे आणि दीपोत्सव साजरा करणे हाही भाग असतो.