हिंदू संस्कृतीतील प्रत्येक सणामागे काही ना काही आरोग्यवर्धक आणि वैज्ञानिक कारणे दडलेली असतात. त्यापैकीच एक म्हणजे कोजागिरी पौर्णिमा. शरद ऋतूच्या मध्यावर येणारी, चांदण्यांनी न्हालेली ती मोहक रात्र. या दिवशी चंद्राच्या शीतल प्रकाशात मसाला दूध ठेवून ते पिण्याची परंपरा अनेक पिढ्यांपासून जपली जाते. पण, या प्रथेच्या मागे फक्त धार्मिक श्रद्धा नसून वैज्ञानिक आणि आयुर्वेदिक कारणे देखील दडलेली आहेत.
अमृत वर्षावाची श्रद्धा
लोकविश्वासानुसार कोजागिरी पौर्णिमेच्या रात्री चंद्रकिरणांमधून अमृताचा वर्षाव होतो. म्हणूनच चंद्रप्रकाशात ठेवलेले दूध अमृतमय आणि आरोग्यवर्धक मानले जाते. असे दूध प्यायल्याने शरीराला ऊर्जा, शांतता आणि ताजेपणा मिळतो, अशी श्रद्धा आहे.
चंद्रप्रकाश आणि आरोग्य यांचा संबंध
वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून पाहता, या काळात हवामानात थंडावा वाढू लागतो आणि शरीरात पित्तदोष वाढण्याची शक्यता असते. चंद्राच्या किरणांमधील शीतलता दुधावर परिणाम करून त्याचा थंडावा आणि पौष्टिकता वाढवते, असे आयुर्वेद सांगते.
आयुर्वेदातील महत्त्व
शरद ऋतूमध्ये आयुर्वेदानुसार शरीरातील उष्णता कमी करण्यासाठी दुधाचा आहारात समावेश करावा असा सल्ला दिला जातो. मसाला दुधात घातलेले केशर, वेलची, जायफळ, बदाम, पिस्ता आणि हळद हे सर्व घटक शरीराला उर्जा देतात, रोगप्रतिकारशक्ती वाढवतात आणि पचन सुधारतात.
पारंपरिक आनंदाची अनुभूती
कोजागिरीच्या रात्री घराघरांत चंद्राला नैवेद्य अर्पण करून एकत्रित बसून मसाला दूध पिण्याची प्रथा आहे. थंड हवेत, चांदण्यांच्या प्रकाशात, प्रियजनांसोबत घेतलेला हा गरमागरम दुधाचा घोट केवळ स्वादिष्टच नाही तर मनालाही प्रसन्न करणारा असतो.
मसाला दुधाची आरोग्यवर्धक रेसिपी
१ लिटर दूध मंद आचेवर उकळून त्यात केशर, वेलची पूड, जायफळ, हळद आणि बारीक चिरलेला सुका मेवा घालावा. थोडी साखर टाकून दूध घट्ट होईपर्यंत शिजवावे. हे दूध थंड किंवा गरम दोन्ही प्रकारे पिणे आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते.
कोजागिरी पौर्णिमेचा सण हा केवळ धार्मिक विधी नाही, तर तो आरोग्य, निसर्गाशी सुसंवाद आणि कुटुंबातील एकोप्याचे प्रतीक आहे. चांदण्याखाली घेतलेला मसाला दुधाचा घोट म्हणजे परंपरा, पोषण आणि आनंद यांचा सुंदर संगम आहे.
