नवरात्री हा हिंदू धर्मातील एक प्रमुख उत्सव असून, या काळात देवी दुर्गेची नऊ रूपे पूजली जातात. नऊ दिवसांच्या उपवास आणि पूजनानंतर अष्टमी व नवमीला कन्या पूजन हा विधी अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. या दिवशी लहान मुलींना देवीचे स्वरूप मानून त्यांची पूजा केली जाते आणि भोजन व भेटवस्तू देऊन त्यांचा सन्मान केला जातो.
कन्यापूजनाचे धार्मिक महत्त्व
शास्त्रांनुसार, २ ते १० वर्षांच्या मुली माता दुर्गेचे रूप मानल्या जातात. नऊ मुली नऊ स्वरूपांचे प्रतीक आहेत - शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कूष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी आणि सिद्धिदात्री. बटुक भैरवाचे प्रतीक म्हणून एका मुलालाही भोजन दिल्यास पूजा पूर्णत्वाला जाते. या विधीने भक्ताला सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते आणि घरात सुख-समृद्धी व समाधान नांदते, असे मानले जाते.
पूजनाची पद्धत
१. मुलींना घरी आमंत्रित करून त्यांच्या पायांना पाणी घालून स्वच्छ करणे.
२. त्यांना आसनावर बसवून तिलक लावणे आणि आरती करणे.
३. पारंपरिक पदार्थ - पुरी, खीर, छोले यांचा समावेश असलेले जेवण करणे.
४. मुलींना भेटवस्तू देणे :
लाल रंगाचे कपडे किंवा स्कार्फ
बांगड्या, टिकली, नेलपेंट, लिपस्टिक यांसारख्या मेकअपच्या वस्तू
फळे - केळी, डाळिंब, सफरचंद
तांदूळ किंवा जिरे बांधून देणे, ज्यामुळे घरात समृद्धी येते असे मानले जाते.
२०२५ च्या तिथी
अष्टमी : २९ सप्टेंबर (सोमवार) दुपारी ४:३२ पासून ३० सप्टेंबर (मंगळवार) संध्याकाळी ६:०७ पर्यंत
नवमी : ३० सप्टेंबर (मंगळवार) संध्याकाळी ६:०८ पासून १ ऑक्टोबर (बुधवार) संध्याकाळी ७:०२ पर्यंत
शुभ वेळ
सकाळपासून संध्याकाळपर्यंत कन्या पूजन करता येते.
तथापि, दुपारी १२ वाजण्यापूर्वी भोजन घालणे अत्यंत शुभ मानले जाते.
आधुनिक जीवनाशी संदर्भ
आजच्या शहरी जीवनात कन्या पूजनाला एक सामाजिक व मानवीय दृष्टिकोन मिळाला आहे. अनेकजण हा विधी केवळ धार्मिक दृष्टिकोनातून न करता गरीब कुटुंबातील मुलींना आमंत्रित करून त्यांना भोजन व भेटवस्तू देतात. त्यामुळे उत्सवाला दान आणि समाजसेवेचा रंग प्राप्त होतो.
शिवाय, मुलींना सन्मान देण्याची परंपरा स्त्रीशक्तीचा गौरव म्हणूनही साजरी केली जाते. नवरात्रीत होणाऱ्या या विधीद्वारे, महिलांना आणि मुलींना समाजात विशेष स्थान देण्याचा संदेश अधोरेखित होतो.
